Scheherazade | Ion – gra o tworzeniu związków chemicznych ZnadPlanszy.pl

Nowoczesnych gier planszowych, dedykowanych poszczególnym dziedzinom wiedzy, jest niewiele. Właściwie, na polskim rynku nie ma żadnej gry związanej z chemią i fizyką. Nawet w międzynarodowej bazie gier planszowych BoardGameGeek trudno coś znaleźć. Choć sytuacja na rynkach zagranicznych wygląda trochę lepiej.

Dlaczego jest tak mało (albo w ogóle) nowoczesnych gier planszowych i karcianych dotyczących wspomnianych przedmiotów? Gier, które dzięki nowoczesnej mechanice będą bardzo dobrze odbierane przez graczy, niekoniecznie zainteresowanych tematyką. Gier, które jednocześnie wspomagałyby proces nauczania w szkołach gimnazjalnych, liceach i na studiach. Myślę, że ten brak na rynku wynika z kilku powodów:

gry planszowe to nadal niszowe hobby, traktowane przez większość dorosłych (w tym nauczycieli) jako niepoważna zabawa,
tematyka naukowa nie jest zbyt popularna wśród projektantów i odbiorców gier planszowych,
chemia i fizyka wymagają od projektantów dobrej znajomości tematu, a zwykłych odbiorców ta tematyka odstrasza,
określone instytucje bądź jednostki nie wykazują zapotrzebowania na tego typu produkty.

Z racji moich zainteresowań zawodowych poszukiwania rozpoczęłam poza naszymi granicami. Z pomocą przyszło mi wydawnictwo Genius Games, które wydało 2 gry o tematyce chemicznej. Obie gry oparte są na nowoczesnej mechanice, okazały się przydatne w nauce chemii i dają satysfakcję.

Pierwszą grą o jakiej opowiem jest Ion (tł. jon). Z jonami polska młodzież spotyka się po raz pierwszy w gimnazjum, ucząc się o kationach, anionach, cząsteczkach elektrycznie obojętnych, o wiązaniach jonowych oraz o dysocjacji elektrolitycznej (rozpad cząsteczki na jony pod wpływem wody). Na szczęście do rozgrywki nie jest wymagana tak szczegółowa wiedza. Z drobnym wprowadzeniem w tajniki jonów (+, -, suma ładunków ma być równa 0) zagrać może każdy. Dla osób zainteresowanych, dla uczniów i nauczycieli, ta gra jest doskonałą formą na utrwalenie materiału, nawet na poszerzenie wiedzy.

Zasady gry

Ion to gra karciana, w której celem jest uzyskanie obojętnych związków chemicznych oraz gazów szlachetnych (w jednym z wariantów również pierwiastków promieniotwórczych). Gra bazuje na kilku rodzajach kart:

talia podstawowa zawiera karty z kationami i anionami prostymi oraz z 3 rodzajami gazów szlachetnych,
kartach dodatkowych zawierających jony złożone, kationy pierwiastków grup przejściowych i pierwiastki radioaktywne,
karty celów dodatkowych.

W podstawowej wersji gry rozgrywane są 3 rundy, po każdej podliczane są punkty zwycięstwa i wygrywa osoba z ich największa liczbą. Punkty zdobywa się za:

utworzone związki obojętne (sumaryczny ładunek cząsteczki ma wynieść zero; po prostu dodajemy plusy i minusy), złożone z określonej liczby kationów i anionów (tego samego rodzaju); każdy jon w obojętnej cząsteczce daje 3-6 punktów;
zdobyte gazy szlachetne, każdy pojedynczy gaz daje 2 punkty zwycięstwa, jeśli gracz zdobędzie 2 lub 3 różne gazy punktacja wynosi odpowiednio 5 lub 9 punktów;
uzyskanie ściśle określonych związków wskazanych na kartach celów dodatkowych.

W każdej rundzie gracz otrzymuje losowo 8 kart jonów. W oparciu o mechanikę draftu, wybiera z ręki 1 kartę, odkłada ją przed sobą zakrytą a pozostałe karty przekazuje osobie po lewej stronie. Po przekazaniu kart, gracze odsłaniają odłożoną kartę i dokładają ją do tworzonego związku chemicznego lub rozpoczynają nowy związek chemiczny. Czynności te są powtarzana do chwili, gdy w ręku graczy pozostaną 2 karty, które są odrzucane. W trakcie gry gracze mogą wykorzystać posiadane żetony akcji specjalnych, niestety przynoszące punkty ujemne na koniec gry. Gracz dzięki nim może:

wyłożyć jednorazowo 2 karty zamiast 1,
dobrać dodatkową kartę ze środka stołu (na środku stołu znajdują się 4 odkryte karty),
przegrupować wyłożone przez siebie karty oraz zabrać od wybranego przeciwnika dowolną niepunktującą na koniec rundy kartę.

Dwie pierwsze akcje wykonuje się natychmiast po zagraniu żetonu (odwraca się go na stronę z punktami ujemnymi), ostatnią akcję przeprowadza się w dowolnej chwili, ale dopiero na końcu rundy można zabrać graczowi kartę.

Dla urozmaicenia rozgrywki, do talii podstawowej można wtasować karty dodatkowe:

Jony wieloatomowe, w większości aniony złożone (np. azotanowe, siarczanowe, amonowe), które na koniec gry dają albo 2-3 punkty, albo pozwalają na odwrócenie 1 wykorzystanego żetonu akcji specjalnej (czyli anulują jego punkty ujemne).
Metale grup przejściowych – to karty zawierające kationy tego samego metalu (żelazo, miedź, złoto, mangan) występujące z 2 rodzajami ładunków. W zależności od tego jaki ładunek gracz chce wykorzystać, może obrócić kartę o 180°. Im wyższy ładunek kationu, tym więcej punktów zwycięstwa.
Pierwiastki promieniotwórcze, które są używane w grze 3-7 graczy i troszeczkę zmieniające zasady gry. W każdej rundzie gracze otrzymują po 9 kart do draftu, a zagranych kart tych pierwiastków nie przetasowują po rozegranej rundzie, tylko pozostawiają na stole do końca rozgrywki. Punktacja na koniec rundy i na koniec gry wygląda też troszeczkę inaczej i zależy od liczby graczy. Dla 3-4 graczy – jeśli na koniec rundy tylko 1 gracz ma wyłożoną taką kartę dostaje 2 punkty, jeśli więcej graczy – dostają 0 punktów. Dla 5-7 graczy 1 osoba z taką kartą dostaje 3 punkty, 2 osoby po 1 punkcie, 3 osoby i więcej po -2 punkty. Punktacja na koniec gry opiera się na wartościach rozpadu radioaktywnego dla poszczególnych pierwiastków – im wyższa wartość, tym więcej punktów, dla gracza z najniższą tą liczbą naliczane są punkty ujemne.

Wrażenia z rozgrywki

W Jony grałam m.in. z młodzieżą z gimnazjum i liceum, niezainteresowaną chemią. Pierwsza reakcja na grę o tematyce chemicznej była negatywna: „Ja nic nie pamiętam z chemii” , „O nie, to nie dla mnie”. Druga reakcja, już po pierwszej rundzie, była bardzo pozytywna: „Ciekawa mechanika”, „Fajna gra”, „Prosta i nawet nie trzeba być chemikiem”. To prawda, wystarczy dodawać ładunki i kombinować. Mechanika draftu okazała się tu bardzo dobrym pomysłem. Trzeba podejmować szybkie decyzje: jakie jony wyłożyć, czy z ładunkiem +/-1, a może nawet wyższym, czy uda się zdobyć takie same aniony by większy ładunek zneutralizować, może inwestować w gazy szlachetne lub pierwiastki promieniotwórcze, kiedy użyć żetony akcji specjalnych, czy polować na jony potrzebne do uzyskania związków chemicznych z kart celów dodatkowych. Jest tu trochę ryzyka, jest zarządzanie ręką. Wszystko zamyka się w bardzo szybkich 3 rundach. Ostatnio grałam ze znajomymi kilka rozgrywek pod rząd – tak bardzo się spodobała ta gra. Oprawa graficzna, wykonana przez Tomasza Bogusza też bardzo się spodobała. Wszystko jest ładne i czytelne. Jakość elementów też bardzo dobra.

Musze również pochwalić wartość merytoryczną tej gry. Rodzajów jonów jest niewiele i pewnie każdy nauczyciel chemii chciałby ich więcej, ale w tej formie gra doskonale pokazuje o co chodzi w bilansowaniu związków obojętnych elektrycznie. Pokazuje, że związki chemiczne mogą być proste i złożone, że są pierwiastki tworzące różne kationy, że gazy szlachetne nie tworzą jonów, że są też pierwiastki promieniotwórcze. W opracowaniu kart bardzo podoba mi się, że każdy jon jest opisany, a na kartach celów znajduje się zastosowanie pokazanych tam związków chemicznych (słownie i graficznie). Właśnie takimi dodatkowymi opisami wnosi się bardzo dużo wiedzy i to w sposób nienachalny.

Grę na pewno wykorzystam na lekcjach chemii już w nowym roku szkolnym, bo jest tego warta!